Tkanka łączna jest jedną z podstawowych tkanek w organizmie człowieka. Znajduje się w bardzo wielu narządach m.in. w skórze, kościach, chrząstkach, płucach, naczyniach krwionośnych, sercu, nerwach i wielu innych. Tkanka łączna ma duże zdolności regeneracyjne, a ponadto spaja inne tkanki, zapewnia podporę narządom, chroni wrażliwe miejsca w ciele, stanowi ochronę dla organizmu przed antygenami.
Choroby tkanki łącznej (kolagenozy to dawne określenie na choroby układowe tkanki łącznej) wynikają ze zmian zapalnych spowodowanych najczęściej reakcją autoimmunologiczną. Oznacza to, że w przebiegu choroby komórki układu odpornościowego atakują tkanki własnego organizmu. Charakterystycznymi objawami chorób tkanki łącznej są bóle i obrzęki stawów, nadgarstków i stóp, sztywność poranna, postępująca deformacja i niestabilność stawów, również zmiany skórne, zaburzenia nastroju, uczucie stałego zmęczenia, osłabienie siły mięśniowej. Chorobom tkanki łącznej mogą towarzyszyć również powikłania ze strony układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, nerek, także zmiany oczne. U osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów występuje zwiększone ryzyko zawału, udaru mózgu, miażdżycy, niewydolności serca.
Choroby tkanki łącznej obejmują najczęściej:
- Reumatoidalne zapalenie stawów
- Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów
- Toczeń rumieniowaty układowy
- Twardzina układowa
- Łuszczycowe zapalenie stawów
- Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
- Rumień guzowaty
- Choroby kości i chrząstek, np. osteoporoza
Przypuszcza się, że na rozwój choroby mogą mieć wpływ:
- Uwarunkowania genetyczne
- Niekiedy przebyta i niewyleczona infekcja (szczególnie gardła lub dróg moczowych, zakażenia bakteryjne)
- Zmiany hormonalne (m.in. wahania stężeń estrogenów i androgenów, stosowanie środków antykoncepcyjnych)
- Nagłe zmiany klimatu
- Otyłość
- Częste i długotrwałe działanie światła słonecznego (w przypadku tocznia)
- Nieodpowiednia dieta: nadmierne spożywanie żywności przetworzonej, soli, cukrów prostych, produktów pochodzenia zwierzęcego, również dieta bogata w związki purynowe.
- Silne przeżycia i emocje
- Alergie i nietolerancje pokarmowe (np. nadwrażliwość na produkty o wysokiej zawartości histaminy)
- Palenie papierosów
Leczenie żywieniowe, czyli co dokładnie?
Interwencja dietetyczna jest koniecznością, aby złagodzić dolegliwości bólowe oraz zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby i dalszych powikłań. Dieta powinna dostarczać niezbędnych substancji potrzebnych do budowy i regeneracji struktur stawowych. Warto poznać korzyści wynikające ze stosowania diety roślinnej. Istnieje szereg badań, które ukazują, iż po wprowadzeniu diety śródziemnomorskiej u pacjentów z RZS nastąpiło zmniejszenie stanu zapalnego, sztywności porannej, bólów stawów oraz zaobserwowano wzrost sił witalnych.
Zmiana stylu życia, czyli co dokładnie należy wziąć pod uwagę?
- Należy zadbać o produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 (tłuste ryby morskie, olej lniany, nasiona lnu), które zmniejszają stan zapalny, wpływają na poprawę ruchomości stawów oraz działają kardioprotekcyjnie.
- Należy zmniejszyć spożywanie głównych źródeł kwasu arachidonowego, który sprzyja stanom zapalnym stawów (olej słonecznikowy, kukurydziany, tłuste mleko i jego przetwory, podroby, wędliny, tłuszcze zwierzęce, jaja).
- Ograniczyć należy tłuszcze zwierzęce, ponieważ te utrudniają dostarczanie substancji odżywczych i białka niezbędnych zresztą do budowy stawów. Co więcej, produkty pochodzenia zwierzęcego nie zawierają błonnika, dłużej pozostają w przewodzie pokarmowym, spowolniają procesy trawienia i narażają jelita na dłuższy kontakt z toksynami.
- Rośliny strączkowe są również dobrym źródłem białka, a ponadto dobrym źródłem kwasu foliowego, magnezu, potasu, żelaza i cynku.
- Ważnym składnikiem diety jest oliwa z oliwek, która ma właściwości przeciwutleniające i poprawia funkcjonowanie stawów.
- Ograniczyć należy spożycie produktów bogatych w puryny: tłuste mięsa, podroby, szpinak, szczaw, rabarbar.
- Wolne rodniki są lawinowo syntetyzowane w zmienionych chorobowo stawach. Dlatego dieta powinna obfitować w roślinne antyoksydanty, które będą niezwykle pomocne w eliminacji wolnych rodników. Warzywa i owoce powinny być spożywane na surowo lub krótko gotowane. Najwięcej cennych związków zawierają ciemne owoce jagodowe i zielone warzywa.
- Flawonoidy z warzyw owoców mają także zdolność neutralizowania wolnych rodników. Z drugiej strony zwiększone spożycie niektórych flawonoidów jest skorelowane ze wzrostem ryzyka zachorowania na RZS. Z pokarmów bogatych we flawonoidy wzrost ryzyka zachorowania powodowała duża ilość białej kapusty i jabłek, dlatego na początku diety można z nich zrezygnować.
- Korzystne są także organiczne związki siarki oraz kwercetyna i allicyna (cebula, czosnek), które ograniczają wytwarzanie prozapalnych leukotrienów i prostaglandyn.
- Przyprawy również mają właściwości przeciwzapalne, a także przeciwbólowe. Należy w diecie uwzględnić zatem: kurkumę, imbir, miętę, goździki, anyż, chrzan, bazylię, majeranek. Unikaj przypraw ostrych: chilli, ostra papryka.
- Mocna kawa, herbata oraz alkohol nasilają utratę wapnia, dlatego należy ograniczyć.
- Toczącemu się procesowi zapalnemu w chorobach reumatycznych towarzyszy zwiększone stężenie histaminy w tkankach objętych procesem zapalnym. Dlatego zaleca się ograniczenie produktów o wysokiej zawartości histaminy takich jak: surowe i dojrzewające mięsa, czekolada, sery pleśniowe, sery długo dojrzewające, pomidory, cytrusy, mocna herbata, alkohol, drożdże.
- Zaleca się stosowanie suplementacji z witamią D3 i zwiększenie ilości wapnia w diecie w celu zapobiegania osteoporozie (nabiał, jarmuż, migdały, figi, mak, produkty fortyfikowane w wapń).
- Zaleca się wykluczenie z diety pokarmów alergizujących oraz wywołujących nietolerancje (najczęściej jest to: gluten, kukurydza, drób, mleko). Organizm zacznie produkować mniej autoprzeciwciał i kompleksów immunologicznych, czego skutkiem będzie zmniejszenie stanów zapalnych.
- Produkty typu fast-food, chipsy, słodycze, zupki z torebek sprzyjają tworzeniu się wolnych rodników co destrukcyjnie wpływa na struktury stawowe.
- Należy pić wodę mineralną niegazowaną lub lekko gazowaną, która wypłukuje szkodliwe substancje z organizmu. Zalecane są także słabe napary, herbaty owocowe oraz napary z ziół.
- Posiłki niech będą objętościowo małe, ale często spożywane, o regularnych porach.
- Unikanie sytuacji stresowych, nauka technik relaksacji i odprężenia.
- Unikajmy wychłodzenia organizmu, dużego wysiłku fizycznego, gwałtownego odchudzania.
- Zaleca się kąpiele solankowe i siarczkowe oraz ćwiczenia aerobowe dostosowane do choroby dla lepszego efektu leczenia chorób tkanki łącznej.
Podsumowując, choroby tkanki łącznej nieodpowiednio leczone, do tego brak aktywności fizycznej i dobrze prowadzonej diety przyczyniać się będą do zajęcia innych narządów i układów w organizmie, np. serca, płuc, nerek, układu nerwowego, itd. Wiele badań wskazuje iż, dieta wegetariańska niskotłuszczowa wytłumia procesy reumatoidalnego zapalenia stawów. Dieta roślinna z założenia przeciwzapalna, z wyłączeniem lub chociażby dużym ograniczeniem białka pochodzenia zwierzęcego, bogata w nierafinowane węglowodany, ryby, owoce i warzywa może dawać ogromne korzyści i znacznie podnieść jakość życia pacjenta. Warto więc wprowadzić więcej warzyw i owoców do swojej diety, a każdą osobę z chorobą tkanki łącznej namawiam do wspomnianych w artykule zmian nawyków żywieniowych. Czytajcie o swojej chorobie, nie lekceważcie jej, edukujcie się, bo prawdziwa wiedza to znajomość przyczyn, a więc i możliwe zatrzymanie rozwoju choroby. :) Tego Wam życzę!
Ps. Co jakiś czas obiecuję wprowadzać na stronę poradni przykładowe jadłospisy dla osób z RZS oraz innymi chorobami tkanki łącznej. Bądźcie więc czujni:)
Bibliografia:
- Żywienie człowieka zdrowego i chorego: Żywienie w chorobach tkanki łącznej; Bogna Grygiel-Górniak, Marian Grzymisławski, Wydawnictwo Naukowe PWN
- Rola diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów – przegląd systematyczny badań; Tomasz Tatara, Patrycja Snakowska; Med Rodz 2015; 2(18): 70-78; http://www.medrodzinna.pl/wp-content/uploads/2015/08/mr_2015_070-078.pdf
- Rola histaminy w chorobach reumatycznych; Przemysław Rzodkiewicz, Elżbieta Wojtecka-Łukasik, Sławomir Maśliński; Reu ma to lo gia 2010; 48, 1: 49–53
- Zasady żywienia w reumatoidalnym zapaleniu stawów u dzieci. Aleksandra Żyła-Pawlak; Współczesna dietetyka . - 2018, nr 18, s. 8-12
- Postępowanie dietetyczne w SLE; Monika Dudek; Współczesna dietetyka 7/2016.
- Styl życia a RZS; Dr n. med. Magdalena SOKALSKA-JURKIEWICZ; Prof. dr hab. n. med. Piotr WILAND; Katedra i Klinika Reumatologii i Chorób Wewnętrznych UM we Wrocławiu ; https://www.przegladreumatologiczny.pl/styl_ycia_a_rzs
